Sağlıkta gelinen nokta çoğumuzu şaşırtıyor. Geçmişte, “Bir gün doktorların en büyük yardımcısı algoritmalar, makine öğrenimi sistemleri ve robotlar olacak” deseler hem inanmaz hem de anlatılanları kavrayamazdık. Oysa sağlığa katkı sağlayan ve sağlayacak olan yeni teknolojileri yakından izlemek çok önemli. Şu an dünyanın çeşitli ülkelerinde sağlık sektöründe çığır açan yapay zeka sayesinde; hastalık teşhisi, tıbbi tarama, kayıt okuma programları ve ilaç geliştirme robotları gibi teknolojiler kullanılıyor. Son zamanlarda kendisi yeni olmasa da çoğumuzun adını yeni duyduğumuz Metaverse’ün bu alana yapacağı katkılar “Bu süreçte bizi neler bekliyor” sorusunu sormamıza neden oluyor. META-SAĞLIK BİZE HANGİ YENİ YOLLARI SUNACAK? Teknoloji Girişimcisi – CerebrumTech Kurucusu Dr. R. Erdem Erkul konuyla ilgili olarak, “AR (artırılmış gerçeklik) ve VR (sanal gerçeklik) teknolojileri; doktor eğitimi, hasta tedavileri ve hastane yönetimi gibi operasyonlarda kolaylık sağlayabilecek önemli teknolojiler. BIS Research tarafından yapılan bir araştırmaya göre 2018 itibarı ile Kuzey Amerika sağlık sektöründe kullanılan AR ve VR endüstrisi toplam 477 milyon dolar değerindeyken, 2025 yılına kadar bu rakamın 4,64 milyar dolara çıkması bekleniyor. Bu teknolojilerle desteklenecek Metaverse evreninin, özellikle teşhis koyma, doktor ve hastane personelinin eğitilme süreçlerinde nasıl bir avantaj sağlayabileceğini düşünmenizi isterim ”diyor. Bu durumda soru şu; Nedir Metaverse? Kelime anlamı ile “kurgusal evren” anlamına gelen Metaverse gerçek ve sanalın bir bilim kurgu vizyonunda birleşmesi demek. Bu evrende insanlar farklı cihazlar arasında hareket ederek sanal bir ortamda iletişim kuruyor. Bu iletişim akla gelen her alan için geçerli. Konumuz sağlık olduğuna göre ona dönelim ve sıradaki soruyu soralım; “Tıbbi uygulamalar açısından Metaverse’ün insanlığa sağlayacağı imkanlar neler” TIPTA METAVERSE’ÜN KULLANIM ALANLARI Metaverse’ün tıpta kullanımı ile muayeneler uzaktan çevrim içi ortamda gerçekleşip, fiziksel kontrol gerektirmeyen durum ve hastalıklarda hastaneye gidilmeden doktorlarla görüşülebilecek. Çeşitli ameliyatlar hem doktorların hem de hastaların ülkeler arası seyahat etmesine gerek kalmadan, konumdan, zamandan ve fiziksel yeterlikten bağımsız şekilde yapılabilecek. Dijital cerrahinin gelişiminin Metaverse ile daha da yaygınlaşması söz konusu olabilecek. İşte Metaverse evreninin sağlığa yansımalarıyla ilgili konu başlıkları: *Doktor ve doktor adaylarının katılacakları tıp alanıyla ilgili gelişmelerin anlatıldığı toplantı, konferans ve çeşitli meslek eğitimlerine dünyanın her yerinden eş zamanlı olarak erişim sağlanabilecek. *Metaverse’ün bu etkili ve verimli çevrim içi erişim desteği sayesinde, doktorlar, hastaneler ve tıbbi araştırma kuruluşları arasında kurulabilecek iş birliklerinin ve vaka analizi çalışmalarının önü açılacak. Uygun tedavilerin üretilebilmesi için çeşitli sanal tıbbi tartışma ortamları oluşturulabilecek. *Sağlık çalışanları bulaş riski taşıyan Covid-19 gibi hastalıkların tanı ve tedavilerini Metaverse üzerinden risksiz şekilde gerçekleştirebilecek. *Tedavisi zor olan, hızla hareket edilmesi gereken ve hayati tehlikesi olan hastalıkların teşhis ve tedavi süreçleri bu sayede daha ucuz, kolay ve erişilebilir hale gelecek. Bu hem doktorları hem hastaları yolculuk yapma yükünden kurtararak bu tarz hastalıkların tedavisinde ihtiyaç olan erken tanı ve teşhise imkân tanıyabilecek. *Sağlık çalışanları, hasta ve yaşlıların evde ve hastanelerde bakımı sırasında bu kişilerle üç boyutlu avatarları sayesinde Metaverse üzerinden sürekli ve etkili iletişim sağlayabilecek. Bu noktada sağlık personeli ile iletişimde olmak hastaların (en çok da yalnız yaşayan yaşlıların) duygusal durumlarına destek olacak. *Aralık 2019'da Birleşik Krallık'taki St. George Hastanesi'nden alınan verilere göre, VR gözlüklerin kullanımının uyanık halde ameliyata giren hastaların kaygılarını büyük ölçüde azalttığı görülmüş. Hastaların yüzde 100'ü VR gözlüğü takmanın genel hastane deneyimlerini iyileştirdiğini belirtmiş. Yüzde 80'i gözlüğü taktıktan sonra daha az ağrı hissettiklerini ve yüzde 73'ü kaygılarının azaldığını bildirmiş. Hastaların uyanık yapılan ameliyatlarda Metaverse üzerinden profesyoneller ya da aile üyeleri ve arkadaşlarıyla görüştürülmesiyle bu kişilerin kaygı seviyelerini azaltma ve yapılan ameliyatları sorunsuz kılma şansı olabilecek.(Nasdaq - 2020) *Metaverse aracılığıyla tıp öğrencileri ve doktorların yaşlılarla kurduğu empatiyi artırmak mümkün hale gelecek. New England Üniversitesi'nde yapılan uygulamalı bir araştırmaya göre, özellikle VR teknolojisi, öğrencilerin yaşa bağlı sağlık sorunlarını anlamalarına yardım ediyor. Bu sayede, öğrencilerin, görme, işitme kaybı veya Alzheimer hastalığı gibi sorunları olan yaşlı yetişkinlere karşı hissettikleri empati artıyor. Bu açıdan bakıldığında Metaverse ile yaşlıların sorunlarını detaylıca açıklamak ve genç doktorlarla yaşlıları bir araya getirerek hem farkındalığı hem de empatiyi artırmak mümkün olacak. (Nasdaq - 2020) *Metaverse üzerinden yapılacak robotik cerrahi sayesinde acil bir durum olduğunda konumdan ve zamandan bağımsız olarak doğrudan cerrahi müdahalede bulunulabilecek. TIP EĞİTİMİNE SAĞLAYACAĞI KATKILAR *Metaverse, sağlık çalışanlarının ve sağlık çalışanı adaylarının kendilerini geliştirmeleri ve meslek öğrenmeleri konusunda esnek pratik imkânı, erişim kolaylığı, paradan ve zamandan tasarruf gibi yararlarla tıp eğitiminde verimliliğin ve niteliğin artmasına katkıda bulunabilecek. *Tıp eğitimindeki büyük sorunlardan biri olan kadavra ve vaka pratiği eksiklikleri, Metaverse’ün kuracağı sanal dünya katkısı ile giderilebilecek. Öğrenciler sanal dünyada öğretmenlerinin gözetimi altında Metaverse’de kurulacak senaryolarla mesleki deneyim elde edebilecek. *İnsan vücudunun sanal dünyadaki örnekleri ile ayrıntılı bir anatomi çalışması yapılabilecek. Görselleştirmenin daha detaylı ve erişilebilir olması, tıp öğrencilerinin canlıların bedenlerini daha iyi anlamasına ve daha uygun tedaviler üretmelerine yardımcı olabilecek. *Tıp öğrencileri ve stajyer doktorların kullanımı için yazılımcılarla doktorların işbirliğinde oluşturulacak gerçekçi ameliyat simülasyonları sayesinde öğrenciler hiçbir risk olmadan ameliyat yapmayı öğrenirken doktorlar özellikle risk taşıyan gerçek ameliyatlar öncesinde pratik yapma imkanı bulabilecekler. Harvard Business Review’ün yaptığı bir araştırma, VR eğitiminin geleneksel eğitim yöntemlerine kıyasla katılımcıların genel cerrahi performansını yüzde 230 artırdığını gösteriyor. Bu projeye katılan VR ile eğitilmiş cerrahlar, prosedürleri ortalama yüzde 20 daha hızlı ve daha doğru bir şekilde tamamlamışlar.(Nasdaq - 2020) *Sağlığı sadece insan sağlığı olarak düşünmemek gerekiyor. Veteriner hekimler de Metaverse’de öğretmenler ya da deneyimli veterinerler önderliğinde eğitim alıp sanal dünyada aldıkları eğitimlerin pratiklerini yapabilecekler. Böylece hayvanları uzaktan müdahale ile muayene ederek hayvan temelinde oluşturulacak simülasyonlar sayesinde hayvan anatomisini daha iyi anlayabilecekler. 3D YAZICILARLA ORGAN ÜRETİMİ Gelişen teknolojiler bazı ülkelerde kök hücre, organ ve dokuların 3D yazıcılarla yazdırılabildiği bir dönemde olduğumuza işaret ediyor. Şu anda çeşitli firmalar 3D yazıcılar yardımıyla yazıcı mürekkebi olarak yaşayan dokuları ve kök hücreleri kullanarak çeşitli organlar üretmeye başladı. Bunlar savaş gazilerinin ve hastalıklardan dolayı uzuv ve organları olmayan ya da bu konularda sorun yaşayan kişilerin yaşamlarına dokunacak. Bu şekilde, organ üretimi sırasında yapılması gereken 3D modelleme ve düzenlemeler Metaverse üzerinden hızlı, zahmetsiz ve başarılı bir şekilde gerçekleştirilebilecek. 6G NE SAĞLAYACAK? Peki dünyamız şu anda bunları sağlayabilecek altyapıya sahip mi? Özellikle 5G teknolojisi ve hatta sonrasında 6G’nin sağlayacağı yüksek hız ve erişilebilirliğin; hasta takibi, hastalık tanısı ve tedavisi için kullanılan teknolojik sağlık uygulamalarını daha verimli hale getireceği belirtiliyor. Buna göre 5G’nin yaygınlaşması, ülkeler arasında yapılacak sanal ameliyatlar gibi tıbbi uygulamalara imkân sağlayacak ve farklı ülkelerdeki doktor ve hastanelerin bilgi ve deneyim alışverişi yapmalarını kolaylaştıracak altyapıyı sunacak. 5G, giyilebilir sağlık teknolojilerinin tüketiminin ve kullanımının yaygınlaşmasına da olanak sağladığında Metaverse destekli sağlık hizmetlerinden tam verimlilik alınabilecek. METAVERSE SAĞLIK UYGULAMALARINDAN BAZILARI *2019'da CAE Healthcare, Microsoft HoloLens'i, doktorların dünyanın en küçük kalp pompasını ultrason kılavuzluğunda yerleştirmesini sağlayan simülasyon tabanlı eğitim platformuna entegre etti. *Samsung Gear VR, hastalar için basitleştirilmiş sorunsuz bir VR deneyimi sunmak ve özellikle acı yönetimi konusunda yardımcı olmak üzere tasarlandı. (Google, Cardboard, Facebook Oculus Rift ve HTC Hive gibi cihazlar da mevcut.) *Osso VR, VR tabanlı bir cerrahi eğitim ve tıbbi cihaz eğitimi platformu. ImmersiveTouch ise hastanın kendi CT ve MR verilerinden tamamen keşfedilebilir 3D VR modelleri oluşturuyor. Psious, psikoloji ve zihinsel sağlık alanında destek sağlayan bir VR platformu. (Nasdaq, 2020) *Yakın zamanda Facebook Reality Labs, Nexus Studios ve WHO Academy (Dünya Sağlık Örgütü) ile yapılan iş birliğiyle dünya çapında Covid-19 ile mücadele eden sağlık çalışanları için bir mobil öğrenme uygulaması tasarlandı. Bu projede, kişisel koruyucu ekipmanları takıp çıkarmak için uygun teknikleri ve sıralamayı açıklamaya yarayacak AR teknolojisi kullanıldı. (CNBC - 2021) *Connecticut Üniversitesi'nin Farmington’da ki tıp merkezi olan UConn Health'de ortopedik cerrahi asistanlarını eğitmek için Oculus kullanılıyor. “Oculus Quest” başlıklarını takan asistanlar, çeşitli cerrahi prosedürü sanal dünyada 3 boyutlu olarak gerçekleştirebiliyorlar. İşlem sanal olarak yapıldığı için, sistem öğrencilerin hata yapmalarına ve bir sonraki denemelerine dahil olmaları için fakülteden geri bildirim almalarına olanak tanıyor. (CNBC -2021) *BTC Habere göre (2021), İngiliz kuruluşu olan DeHealth, Metaverse’e girmeye hazırlanıyor ve ön sürümünü bu yıl içinde sunmak istiyor. Kuruluşun sağlık ve Metaverse’ü birleştirme amacı, hastaların ve doktorların birlikte çalışıp kolay etkileşime girerek tıpkı gerçek dünyadaki gibi hasta-doktor iletişimini koruyabilmeleri. DeHealth'in kurucusu, bu gelişmiş teknolojilerin kullanımı ve Metaverse’ün sağladığı olanaklarla sağlığın dünyadaki herkese (dil, din, ırk, statü ayrımı gözetilmeden) ulaştırılabilir olması gerektiğini savunuyor.