Sağlık Bakanlığınca, yeni tip koronavirüs (Kovid-19) sürecinde ameliyat edileceklerin, bu hastalık için ayrılmış ameliyat odası dışında ön hazırlık ya da ayılma odası gibi başka herhangi bir yerde durmaması, hastanın gideceği güzergahın önceden tanımlanması, diğer hasta ve hastane bölümleri ile genel alanlardan uzak olması gerektiği bildirildi. Bakanlık tarafından güncellenen pandemi döneminde ameliyathanelerde alınacak enfeksiyon kontrol önlemlerine göre, Kovid-19 vaka tanımına uymayan ve diğer nedenlerle başvurup sağlık kuruluşlarında değerlendirilen hastalara uygulanacak standart protokollerin, Sağlık Bakanlığının önerdiği koruyucu önlemler alınarak rutin şekilde yürütülmesi gerektiği vurgulandı. "Bu hastalara uygulanacak tanı ve tedavi girişimleri öncesinde acil servisler başta olmak üzere tüm yataklı servislerde Kovid-19 olmadığına dair konsültasyon notu talep edilmesi uygun değildir." uyarısına yer verilen önlemlerde, Kovid-19 olmasa bile hastalar için gerekli tedbirlerin alınıp endikasyonu olan her türlü tıbbi bakım ve müdahalenin bu hastalara yapılması gerektiğinin altı çizildi. Ameliyat öncesi değerlendirme ve ön hazırlık kapsamında alınacak önlemler şöyle sıralandı: "- Elektif cerrahi (İsteğe bağlı ya da koşulları belirlenmiş) ve endoskopik işlemlerin ertelenmesi önerilir. - Tüm hasta ve yakınları başvuru sırasında maske kullanımı hakkında bilgilendirilmeli. - Hastalar başvuru sırasında Kovid-19 belirtileri açısından sorgulanmalı. Kovid-19 pandemi döneminde tüm hastalarda gerekli enfeksiyon kontrol önlemleri alınmalı. Sağlık çalışanı için kişisel koruyucu ekipman (KKE) hazır bulundurulmalı. - Kovid-19 hastaları için ameliyat öncesi, sırasında ve sonrasında yapılacaklar için yazılı prosedürler geliştirilmeli. - Başvuru sırasında ateş ve solunum semptomları olan hastalar ilgili bölümlere yönlendirilmeli. - Kovid-19 hastalarında acil değilse ameliyat ertelenmeli. Cerrahi öncesi kaynak planlaması yapılmalı. Özellikle sağlık çalışanı, kullanılacak materyaller ve cihazlar, yoğun bakım yatakları, kan bileşenleri ile ilgili olarak kaynak kullanımı değerlendirilmeli." - "Çalışanlar, Kovid-19 belirtileri açısından her gün kendisini sorgulamalı" Ameliyathane çalışanlarına yönelik olarak da tedbirler şöyle: "- Sadece gerekli olan, en az sayıda personel, dönüşümlü olarak çalışmalı. Multidisipliner toplantılar patolog, onkolog, radyolog, cerrah gibi çekirdek üyelerle sınırlı sayıda olmalı. Mümkünse toplantılar, salgın döneminde dijital yöntemlerle yapılmalı. Toplantılar yüz yüze yapılacaksa katılımcılar, tıbbi maske takmalı ve sosyal mesafe kurallarına uymalı. - Ameliyathane çalışanlarına Kovid-19 belirtileri ve korunma yöntemleri hakkında periyodik eğitimler verilmeli, verilen eğitimler kayıt altına alınmalı ve uyumu denetlenmeli. - Eğitimler, Sağlık Bakanlığı tarafından hazırlanan ve yayımlanan rehber ve diğer materyaller ile uyumlu olmalı. - Ameliyathane çalışanları, Kovid-19 belirtileri ve temas öyküsü açısından her gün kendisini sorgulamalı. Semptomları olan kişi amirine haber vererek olası vaka tanımına göre yönetilmeli." - "Mümkünse Kovid-19 hastaları için bir asansör ayrılmalı" Hastaların transferi kapsamında da belirlenmiş ameliyat odalarına gelme ve ayrılmanın hızlı olması gerektiğinin altı çizildi. Mümkünse Kovid-19 hastaları için bir asansör ayrılması, ayrılamadığı durumlarda beraberinde başka hasta taşınmaması, Kovid-19 hastasının ameliyat odasında bulunan sağlık çalışanlarının kaydının tutulması gerektiğine işaret edildi. "Ameliyat edilecek hastalar, Kovid-19 için ayrılmış ameliyat odası dışında ön hazırlık odası, ayılma odası gibi başka herhangi bir yerde durmamalı." uyarısında bulunuldu. Öneriler şöyle sıralandı: "- Hastanın gideceği güzergah önceden tanımlanmalı, kısa olmalı, diğer hasta ve hastane bölümleri ile genel alanlardan uzak olmalı. Acil servisten ameliyathane gidiş yolları da belirlenmeli. - Sedye, Kovid-19 hastalarına özel olmalı. Sedye, her hastadan sonra temizlenmeli ve dezenfekte edilmeli. Temizlikte yüzde bir sulandırılmış çamaşır suyu ya da klor tablet kullanılmalı. Bu amaçla yüzde 70'lik alkol de kullanılabilir. Dezenfektanın temizlenen yüzeyde en az 1 dakika kalması sağlanmalı. - Asansörlerin temizlik ve dezenfeksiyonu sık aralıklarla yapılmalı. Transfer sırasında beklenmedik bir kontaminasyon (kusmuk, balgam, vücut salgıları) meydana gelirse temizleme ve dezenfeksiyon için yeterli süre ayrılmalı. - Transfer için görevlendirilen personel bu konuyla ilgili eğitim almış olmalı ve uygun kişisel koruyucu ekipman giyilmeli. Transferden önce el hijyenini sağlamalı ve hastalarla teması en aza indirmeli. - Tüm hastalar tıbbi maske takmalı." - "Ameliyathaneye en yakın oda, Kovid-19 tanılı hastalara ayrılmalı" Ameliyathanede alınması gereken önlemler doğrultusunda Kovid-19 hastalarının ameliyat odasının ayrı olması gerektiği ifade edildi. Ameliyathane girişine en yakın odanın, Kovid-19 tanılı hastalar için ayrılması gerektiğine işaret edilerek, diğer maddeler şöyle sıralandı: "- Bu hastaların en hızlı şekilde, en kısa yoldan ameliyat odasına alınması sağlanmalı. - Entübasyon (solunumun veya solunum yolunun güvenliğinin bozulması durumunda hava yolunun korunması) ameliyat odasında yapılmalı, anestezi indüksiyonu ve entübasyon tamamlanana kadar gerekli personel dışındakiler ameliyat odasının dışında olmalı. - Belirlenmiş ve gerekli olan ekip ameliyata girmeli, acil durumlar dışında ekip değişmemeli. - Ameliyata katılacak tüm ekip zamanında odada olmalı, ameliyat bitmeden çıkmamalı. - Kovid-19 hastasının ameliyat odasında bulunan sağlık çalışanlarının kaydı tutulmalı. - Genel anestezi gerekmeyen tüm durumlarda ameliyat süresince hasta maske takmalı. - Ameliyathane odalarının kapıları kapalı olmalı, ameliyat sırasında giriş çıkışlar önlenmeli. Ara bölmeler, sterilizasyon alanı gibi alanların da kapıları kapatılmalı. - Ameliyat odalarında vaka için gerekli olmayan aletler bulundurulmamalı. Tek kullanımlık malzemeler tercih edilmeli. Her vaka için gerekli olan en az malzeme kullanılmalı. Ameliyat odası dışından bir malzeme gerekiyorsa dışarıdan bir personel getirmeli. - Kovid-19 hastalarında kullanılan cerrahi aletler uygun şekilde sterilizasyon ünitesine ulaştırılmalı. - Cerrahi işlemlerde mümkün olduğunca aerosol (hava yoluyla damlacık üretimi) oluşturan yöntemlerden kaçınılmalı. - Kovid-19 vakalarının ameliyat edildiği odalar mümkünse negatif basınçlı olmalı. Bunun sağlanamadığı durumlarda ameliyat odalarında hava değişim sayısı yüksek olmalı. - Ayılma süresi ameliyat odasında geçirilmeli, hasta daha sonra servise veya yoğun bakıma transfer edilmeli. - Hastanın tıbbi kayıtları ameliyat odası dışında olmalı. Ameliyat sırasında konsültasyon önerilmemektedir, zorunluluk varsa en aza indirilmeli." - "Standart cerrahi el yıkama, ovalama tekniğiyle yapılmalı" Ameliyathanelerde tüm ameliyat ekibinin kişisel koruyucu ekipmanları önerilen şekilde kullanması gerektiği vurgulandı. Özellikle sakalı olan çalışanların maskesi tam oturmadığından yeterli koruma sağlamayacağının bilinmesi gerektiğinin altı çizildi. Kişisel koruyucu ekipmanların kullanımının sadece Kovid-19 vakaları için değil, tüm hastalar için geçerli olduğu belirtilerek, "Bu ekipmanlar, belirlenmiş bir alanda çıkarılarak tıbbi atık olarak atılmalı. Ameliyathanede gerekli kişisel koruyucu ekipmanlar, N95/FFP2 maske, steril cerrahi önlük, tek kullanımlık steril eldiven, gözlük/yüz koruyucu, tek kullanımlık bone, tek kullanımlık ayak koruyucu/galoş ve alkol bazlı el antiseptiktir." bilgisine yer verildi. Ameliyathanede koruyucu ekipmanlar, giyinme sırasında ameliyat odasının dışındayken şu şekilde olmalı: "- Ameliyathaneye girmeden baş ve boyundaki gözlük hariç tüm aksesuarlar (kolye, küpe) çıkarılmalı, anahtar, cüzdan, telefon dışarıda bırakılmalı ve saçlar toplanmalı. Bez veya tek kullanımlık bone, ayak koruyucu/galoş kullanılmalı, el hijyeni sağlanmalı, N95/FFP2 maske, gözlük ve yüz koruyucu takılmalı. Standart cerrahi el yıkama, ovalama tekniğiyle yapılmalı. Ameliyat odasında ise steril cerrahi önlük, steril eldiven takılmalı." Çıkarma işlemi uygulaması kapsamında ise Kovid-19 hastalarının ameliyat odası çıkışına özel olarak tahsis edilmiş bir alanda KKE, el hijyeni istasyonu ve özel tıbbi atık kutularının bulunması gerektiği belirtildi. Özellikle maskenin en son çıkartılması ve sonrasında el hijyeni uygulanmasının ihmal edilmemesi gerektiği vurgulandı. Tek kullanımlık olmayan malzemelerin (gözlük ve yüz koruyucu) yüzde 70'lik alkolle dezenfekte edilerek tekrar kullanılabileceği, ameliyat odasında galoş, eldiven ve önlüğün çıkarılması ve el hijyenin sağlanması gerektiği ifade edildi. Ameliyat odasının dışında ise "Gözlük/ yüz koruyucu, bone, N95/FFP2 çıkarılmalı. Her ekipman çıkartıldıktan sonra el hijyeni sağlamalı. Soyunma odasında forma çıkarılmalı, duş alınmalı." uyarısında bulunuldu. Anestezi açısından değerlendirmenin Kovid-19 Acil Anestezi Yönetimi'ne göre yapılması gerektiği kaydedildi. - "Tek kullanımlık materyaller tıbbi atık kutusuna atılmalı" Çevre temizliği ve atık yönetimi doğrultusunda da yapılması gerekenler şöyle: "- Her işlem sonrası ameliyat odası ve çevresi uygun şekilde temizlenmeli. - Tek kullanımlık materyaller tıbbi atık kutusuna atılmalı. - Su ve deterjanla temizlik sonrası hastane dezenfeksiyonunda tercih edilen bir dezenfektan kullanılarak yüzey dezenfeksiyonu sağlanmalı. Hasta çıkartıları ile kirlenmiş yüzeylerde öncelikle kağıt havlu kullanarak temizlik, sonrasında 1/10 sulandırılmış çamaşır suyu ya da klor tablet ile dezenfeksiyon yapılmalı, kuruyana kadar beklenmeli. - Temizlik görevlisi kişisel koruyucu ekipman kullanmalı, işlem öncesinde ve sonrasında el hijyenine uyması sağlanmalı. - Ameliyat odasında kontamine (bulaş) tekstil, KKE giymiş personel tarafından dikkatle ve saçılma olmasına meydan vermeden toplanmalı ve bu iş için ayrılmış kaplara konmalı. Bu kap hemen kapatılmalı ve beklemeden çamaşırhaneye gönderilmeli. - Tüm atıkların tıbbi atık yönetimine uygun olarak transferi sağlanır. Her ameliyat sonrası temizlik ve dezenfeksiyon işlemi için yeterli vakit ayrılmalı