Facebook, WhatsApp ve Instagram önceki gün çöktü. Dünya genelinde bu platformlara 6 saat erişim sağlanamadı. Sosyal medyada hayat durdu. Kesintiyle ilgili birçok teori ortaya atıldı. Kimine göre bu bir CIA operasyonu, kimine göre ise Zuckerberg'in kripto para oyunu. İddialar şöyle: 1- e-TİCARET'E GİRİYOR Mark Zuckerberg, bu üç platformu tek çatı haline getirip e-Ticaret sitesi kurdu. Normal bir şirketin beş ayda hazırlayabileceği network sınır güvenliği, bu süre zarfında yüklenmek istendi. Sistem kendisini kilitledi ve veri akışını kesti. Sistemin döndürülmesi işlemi Facebook mühendislerinin yapabileceği bir şey olmadığı için uzmanlar çağırıldı. 2- KRİPTO ÜRETECEK Zuckerberg'in kuracağı e-Ticaret sitesinde alışveriş de kendi çıkaracağı kripto para ile yapılacak. Bunun uygulama yüklemesi yapıldığı sırada sistem çöktü. Ayrıca son birkaç gündür merkezi olmayan Shiba Coin yüzde 80'lerin üstünde yükseldi. Zuckerberg'in çıkaracağı kripto para da merkezsiz olacak. Ancak bu kriptoyu programa adapte ettiği sırada kriz yaşandı. 3- VERİLER ÇALINDI Bu üç sosyal medya platformu hackerların saldırısına uğradı. 1.5 milyar kullanıcının verileri çalınıp Deep Web'te (Derin ağ-internetin karanlık yüzü) satışa sunuldu. Siber güvenlik haber kaynağı Privacy Affairs'in yayımladığı rapora göre sadece bir milyon kişinin verileri için hackerler, 5 bin dolar istedi. 4- CIA Mİ, RUSLAR MI? Kesinti izleme web sitesi DownDetector "Dünyanın her yerinden 10.6 milyondan fazla kesinti raporu aldık. Şimdiye kadar gördüğümüz en büyük kesinti" açıklamasında bulundu. Bazı çevreler, bu olayı gizli bir CIA operasyonu olarak değerlendirdi. Kimileri de kesintiyi Ruslara ve Çinlilere bağladı. Bir Facebook çalışanı ise "Kesintinin sebebini kimse bilmiyor" dedi. 5- MUSK'IN OYUNU Mars'ta yeni bir hayat kurmaya çalışan Elon Musk'ın en büyük hayallerinden biri de bütün dünyaya yüksek hızda ücretsiz internet sağlamak. Bu kapsamda, Musk, dünyanın çevresini Starlink uydularıyla kapladı. Önceki gün de bu planın ilk adımlarını attı. İnternet alanında tekelleşmek isteyen Musk, deneme yaptı ve dünya çapında bir kesintiye sebep oldu. ÇALIŞANLAR ŞİRKETE GİREMEDİ ABD'nin önde gelen gazetelerinden New York Times'ın muhabiri Sheera Frenkel, Facebook çalışanlarının şirket binasına giremediğini öne sürdü. Frenkel, iddiasını, bir Facebook çalışanına dayandırdı. Frenkel, çalışanların giriş kartlarının kapıları açmadığını ve bu sebeple iş yeri önünde de büyük bir kriz yaşandığını söyledi. "ÇOCUKLARA KARŞI SORUMLU DAVRANILMADI" Facebook'un reşit olmayan çocuklar ve güvenlikle ilgili yasal sorumluluklarını yerine getirmediği ile ilgili bilgileri sızdıran Frances Haugen, ABD Senato Komitesi önünde ifade verdi. Mayıs ayında istifa etmeden önce yaklaşık iki yıl Facebook'ta sivil yanlış bilgilendirme ekibinde müdür olarak çalışan Haugen, platformun kararlarının çocuklar, kamu güvenliği ve demokrasi için "büyük bir sorun" olduğunu söyledi. Haugen, "Halk için neyin iyi olduğu ile Facebook için neyin iyi olduğu" arasında çıkar çatışmaları yaşandığını ifade ederek, Facebook'un, "daha fazla para kazanmak için" kendi çıkarlarını dikkate aldığını kaydetti. Facebook kurucusu Mark Zuckerberg ile aynı üniversiteden mezun olan veri bilimcisi 37 yaşındaki Haugen, "Bu kadar çok insan üzerinde -en derin düşünceleri, duyguları ve davranışları üzerinde- bu kadar korkutucu bir etkiye sahip bir şirketin gerçek bir gözetime ihtiyacı var. Ancak Facebook'un kapalı tasarımı, gerçek bir gözetimi olmadığı anlamına geliyor" dedi. Facebook'un, nefret, şiddet ve yanlış bilgilendirmeye karşı halka yalan söylediğini, bu konudaki on binlerce sayfalık raporun da elinde olduğunu savundu. YERLİ VE MİLLİ YAZILIM ŞART Cumhurbaşkanlığı İletişim Başkanı Fahrettin Altun, sosyal medyada önceki gün yaşanan erişim sıkıntısına ilişkin, "Küresel şirketlerin ne denli kırılgan ve düzensiz bir yapı içerisinde olduğunu bir defa daha gördük. Bu problem, bizlere milli bir siber anlayışın önemini bir kez daha hatırlattı. Yerli, milli ve güvenilir yazılımlara daha fazla yönelerek, onları geliştirmenin yanında, küresel sosyal medya mecralarının da bireyin özgürlüklerini tehlikeye atmaksızın belirli ve güvenilir bir düzende çalışmasını temin etmek artık bir zorunluluktur" dedi. Yerli ve milli haberleşme araçlarının bu tür durumlarda öneminin daha da arttığına dikkati çeken uzmanlar ise, Facebook, WhatsApp ve Instagram'a erişemeyen vatandaşların, BiP ve Yaay sayesinde yakınlarıyla kesintisiz iletişim sağladığını ve yerli uygulamalara talebin arttığını ifade etti. 6 SAATTE MİLYARLAR BUHAR OLDU Dünya çapında 4.20 milyarın üzerinde kullanıcıya sahip sosyal medya platformlarının önceki akşam çökmesi, bunların dünya ekonomisinde edindiği yeri de gözler önüne serdi. Londra merkezli internet analiz şirketi NetBlocks; Facebook, WhatsApp, Instagram ve Messenger'ın bir saatlik kesintisinin, küresel ekonomiye yaklaşık 160 milyar dolara mal olduğunu duyurdu. Buna göre pazartesi yaşanan 6 saatlik kesintinin maliyeti 1 milyar doları buldu. Sosyal medya platformlarında hem şirketler hem şahıslar reklam ve satış yapıyor. Ayrıca yüksek sayıda takipçiye sahip kullanıcılar da çeşitli tanıtımlarla gelir elde ediyor. Bu platformlardaki e-Ticaret hacmi, lojistik ve kargo sektörünün de en önemli besleyici damarı... Kesintinin yaşandığı süre boyunca bütün bu ekonomik faaliyetler de durdu. ZUCKERBERG'İN ZARARI Öte yandan Facebook hisseleri, kesintinin yaşandığı saatlerde yüzde 5 değer kaybetti. Şirketin piyasa değeri saatler içerisinde 967 milyar dolardan 916 milyar dolara kadar geriledi. Bu kayıp Facebook'un kurucusu ve CEO'su Mark Zuckerberg'in kişisel servetinden de 7 milyar doların buhar olmasına sebep oldu. "HESAPLAR GÜVENDE" Facebook'un altyapı direktörü Santosh Janardhan, yaptığı açıklamada, kesintinin hatalı bir konfigürasyondan kaynaklandığını bildirdi. Janardhan, problemin, şirketin operasyonlarında kullandığı sistemleri de kullanılamaz hale getirmesinin çözümü zorlaştırdığını kaydetti. Bu ac kullanıcı bilgilerinin çalındığına dair bir delil bulunmadığını da belirten Janardhan, bu yöndeki haberleri yalanladı. New York Times ise bir siber saldırı olabileceğini iddia etti. Janardhan'ın sözünü ettiği değişikliğin, 'sınır geçit protokolü'nde yapıldığı tahmin ediliyor. Sosyal ağ üzerindeki kararların ana makinelere gönderilmesi işlemine izin veren bu protokol ile sistemler internete bağlanıyor. Bu protokol çalışmazsa ağ ile etkileşim de kopuyor. Yani Facebook, Instagram ve WhatsApp'ın dış dünya ile bağlantısı kesiliyor. DİJİTALDE DIŞA BAĞIMLILIK BÜYÜK RİSK Marmara Üniversitesi İletişim Fakültesi Öğretim Üyesi Doç. Dr. Ali Murat Kırık, yaşanan sosyal medya krizini gazetemize değerlendirdi. Kırık "Sorgulamamız gereken iki temel nokta var; bir 1.5 milyar kişinin verileri çalındı mı? İki bu uygulamalar olmazsa dünyada iletişim duracak mı? Geçmişte de benzer krizler yaşandı. Ancak hala bu uygulamalara alternatif bulamadık. Olan alternatifleri de yaygınlaştıramadık. Teknoloji ile dijital dünyada dışa bağımlı olmak bir takım risk ve tehditleri beraberinde getiriyor. İşte bu sebeple yerli ve milli teknolojilerin gelişimi son derece önemli... Tıpkı yerli otomobil TOGG örneğinde olduğu gibi ortak girişim şart. Aksi takdirde bu tip krizlerle sürekli karşı karşıya geldiğimizde iletişim problemleri yaşanmaya devam edecek ve B planı devreye girmeyecek. Türkiye'de 60 milyon sosyal medya kullanıcısının olduğu düşünülürse durumun vahameti çok daha iyi anlaşılacaktır. Yerli ve milli teknolojiler, verilerin ülke içinde kalmasını sağlayacak, bu tip skandallar da ortadan kalkacak. OSMAN SAĞIRLI | EFRAHİM GÖNÜLTAŞ