1 Temmuz'dan itibaren uygulanan normalleşmenin rehavete sebep olduğuna dikkat çeken Türk Klinik Mikrobiyoloji ve İnfeksiyon Hastalıkları Derneği Başkanı Prof. Dr. Alpay Azap, "Bu sefer aşıların da çok miktarda gelmiş olması, 'Bu salgın bitti' havası yarattı. Deltanın toplumumuzda yayılmakta olduğunu düşününce bu, dehşet verici bir durum" dedi. KLİMİK Derneği Başkanı Prof. Dr. Alpay Azap, RS FM'de Sinan Onuş'la Ankara Masası programına konuk oldu ve koronavirüs ile mücadele konusunda akla takılan tüm soruları yanıtladı: Delta varyantı Türkiye'de ne kadar yaygın? "Son rakamlarla ilgili Sağlık Bakanı'nın da açıklaması vardı. Kendi hastanemizde de görmeye başladık. Delta varyantını tanıyan ve 4-6 saat arasında sonucu çıkan PCR kiti var. Bundan sonra çok daha iyi bir veri tutma şansı olacak. Toplumda var olması, hızla yayılacağının kesin kanıtıdır. 10 ise sayısı zaten, 10 gün sonra 100 olacak. Delta varyantı çok hızlı yayılıyor." Salgının sonu görüldü mü yoksa erken mi rehavete kapıldık? "Bizde şöyle bir rahatlama oldu, daha önce hiç bu kadar olmamıştı. Bu sefer aşıların da çok miktarda gelmiş olması, 'Bu salgın bitti' havası yarattı. Deltanın toplumumuzda yayılmakta olduğunu düşününce bu, dehşet verici bir durum. Herkes aşılanıyor ama varyantlara karşı aşının etkisi azalıyor. mRNA aşılarının bile etkisi azalıyor, yüzde 95 koruma sağlarken yüzde 70 ila 80'e düşüyor. Ama tabii bu iki doz yapıldıktan ve 14 gün geçtikten sonraki rakam. İngiltere'de tek doz Biontech aşısının deltaya karşı sadece yüzde 33 koruma sağladığı hesaplandı. Büyük çoğunluğumuz bu virüse karşı, özellikle deltaya bağışık durumda değiliz. Bunaldınız ama biz de çok bunaldık. Böyle giderse Temmuz sonuna kalmadan 4. dalgayı yaşarız diye düşünüyorum. Bizim merkezimize başvuruda artış olmaya başladı. Aşağıya doğru inen vaka sayısı eğrisi, iki hafta önce yatay seyre geçti. Son bir haftadır da artış seyrine geçmiş görünüyor. Bunun delta olduğunu da düşünürsek çok hızlı tırmanacaktır. Temmuz sonunda ciddi sayılarla karşılaşabiliriz." Bireysel olarak nasıl önlem alınmalı? "İnsanlar sıkıldı ama yapacak bir şey yok. Salgını engellemenin yolu varyantları engellemekten geçiyor. Onu engellemenin yolu da bir, kitlesel kapanmalar; iki, bireysel önlemler, üç de aşılanma. Aşılamada iyi gidiyoruz ama hala gerideyiz. Korunuyor olduğumuzu söylememiz için iki doz aşının üzerinden 14 gün geçmesi gerekiyor. İki şey ihmal ediliyor, havalandırma ve temas süresini kısa tutma. Elin tam fonksiyon görmesi için beş parmağın hepsinin iyi çalışması gerekir. Maske, mesafe ve temizlik yetmez sadece. Temas süresi kısa olmalı, havalandırmayı iyi yapmamız lazım." Koronavirüs aşılarına acil kullanım onayı çok mu hızlı verildi? Aşılar güvenli mi? "İnsanların kafasında, olması gerekenden daha mı hızlı oldu diye şüphe oluştu tabii. Bunun birkaç nedeni var. Virüsün nasıl bir virüs olduğu, bütün genetik haritası, daha salgının birinci ayı bitmeden tüm dünya tarafından öğrenildi. Çin'deki araştırıcılar virüsün genetik haritasını paylaştılar. Eski yıllara göre teknoloji de çok gelişmiş durumda. Bu aşı çalışmalarında etkililik dediğimiz, geliştirilen aşının insanlar üzerinde toplumsal yaşantı içerisinde ne kadar olduğunu gösteren Faz-3 çalışmadır. Toplumda çok yaygın olmayan hastalıklarda Faz-3 çalışması yıllarca sürer. Ancak burada hastalık milyonlarca kişiyi hastalandırdığı için Faz-3 çalışma çok hızlı ilerledi. Güvenlikle ilgili genelde bir yıllık, iki yıllık izlem sonunda ruhsat verilir. Ama pandemideyiz ve bekleme şansımız yok. İkincisi de aşıların ciddi yan etkileri, ilk iki ayda ortaya çıkar. Bu, tarihte hep böyle oldu. Acil kullanım onayı verecek olan kuruluşlar '2 ay yeterli' dedi. Yan etki olmayınca objektif bir şekilde acil kullanım onayı verildi. 3.2 milyar doz aşı uygulandı dünyada. Ciddi yan etki görülmedi." Her yıl aşı olacak mıyız? "O biraz virüsün değişimine, aşıların oluşturduğu bağışıklık yanıtına bağlı. Yüksek düzeyde bağışıklık üreten mRNA aşıları için en az 9-12 aylık koruma olacak. Daha da uzayabilir. Sinovac gibi inaktif aşılar için ise bu süre 3-6 ay arası kadar da kısa olabiliyor. Yeni ortaya çıkacak ve aşının etki edemeyeceği bir varyant olursa yeni aşı gerekir. Mevcut aşıda kaçan bir varyant olursa o varyanta yönelik aşı üretilecek. O zaman herkes yeniden aşılanacak." Yerli aşı ne ölçüde koruyucu olacak? "Turkovac, inaktif bir virüs aşısı. Tıpkı Sinovac gibi. Faz-2 çalışma sonuçları umut verici. İnaktif bir aşıdan beklediğimiz ölçüde bir koruyuculuğu var. Kötü aşı yok. Aşı çalışmalarının en başında Dünya Sağlık Örgütü dedi ki yüzde 50 koruma sağlaması önemli. Asıl önemlisi de ağır hastalıktan koruması." Kaç çeşit aşı var? "Aşıları, koruyucu etki bakımından üçe ayırabiliriz. Birincisi, çok etkililer mRNA aşısı. İkincisi, orta etkililer mesela Sputnik V gibi. Üçüncüsü de daha az etkililer yani inaktif aşılar. Ama hiçbirisinde ağır hastalık ve ölümden koruma yüzdesi yüzde 80 altına düşmüyor." Alerjisi olanlar aşı olabilir mi? "Başka herhangi bir ilaca, maddeye ya da besine alerjisi olanlar, hayatı tehdit edecek derecede alerjik olanların bile aşı olmasında bir sakınca yok. Sadece bu kişilerin gözetim altında olmaları, 30 dakika boyunca aşı oldukları yeri terk etmemeleri gerekiyor. Tabii inaktif virüs aşılarının genel özelliği alerjik yan etkileri biraz daha az oluyor çünkü bağışıklığı çok kuvvetli uyarmıyor. mRNA aşıları daha fazla uyardığı için bağışıklığı, alerjik etkileri daha fazla olabiliyor ama baş edilmeyecek bir şey değil." Kovid-19 geçiren hastaların bağışıklık kazanması için tek doz mRNA aşısı yeterli mi? "Şimdiye kadarki veriler bunu destekler nitelikte. Hastalığı geçirmiş olanların tek doz mRNA aşı olması yeterli gibi görünüyor. Ama salgın çok dinamik. Delta Plus varyant dolaşmaya başlayınca ikinci doz düşünülebilir." Biontech aşısı delta varyantına karşı etkiliyse İsrail'de neden delta varyantı yayılıyor? "'İsrail'de delta varyantı tespit edilen kişilerin yarısı aşılı' deniyor, bu karşılaştırma doğru değil. Biz bunu aşı karşıtlarından çok duyarız. Oranı doğru kurmak lazım. İsrail'de aşılanmışlar içinde deltaya yakalanmışların oranı ile aşılanmamış kişilerin deltaya yakalananların oranına bakmak lazım. İsrail ve İngiltere'de yüksek aşılama var ama iki doz aşısı tamamlanmış kişi sayısı yüzde 55-60 arası. Dolayısıyla önemli kısmında iki doz aşı tamamlanmamış." İki doz Sinovac aşısı olanlar 3. doz aşıyı ne zaman olmalı ve hangi aşıyı tercih etmeli? "3. aydan itibaren tekrar aşılanabilirler. İnaktif aşıların bağışıklığı aylar içinde azalır. Grip aşısı mesela 6 ay kadar koruyucudur. Kış boyunca korusun diye ekim ayında yaptırırız. Delta varyantı, daha çok antikorla kontrol altına alınabilir, bunu biliyoruz. 3 ay makul gibi görünüyor. Delta yokken 6 ay diyorduk. Delta çıktı 3 aya düştük. İnsanlar bulabildikleri ilk aşıyı olsunlar. Varyantlara karşı en etkili olan mRNA aşılar. Seçme şansı varsa Biontech." Karıştır-Eşleştir Kovid-19 aşıları ne kadar etkili? "Karıştır-eşleştir, aşılardan birinci dozun bir aşı türünden, ikinci dozun da farklı bir aşı türünden yapılmasına verilen isim. Genel tıp bilgisini her zaman korumalıyız. Genel bilgide, 2 dozla bağışıklık sağlanan aşılarda 2 dozun da aynı olması önerilir. Ancak çeşitli olması zorunluluk sebebiyse, o zaman istediğini seçebilir." Üçüncü doz aşı kararını vermek için antikorlarımıza baktırmalı mıyız? "Hayır. Oluşan antikorun ne kadarı virüsü durdurur bunu şimdilik bilmiyoruz. Bunu ölçen testler henüz geliştirme aşamasında. Bu nötralizasyon test, zor bir test. Yüzlerce insanda yapılarak, kimin ne zaman aşılanması gerektiği kararı öyle veriliyor. Testlerin bazen yanlış sonuçları da olabiliyor. Antikor testini Dünya Sağlık Örgütü de önermiyor." 65 yaş üstü, kalp damar rahatsızlığı olan ve 2 doz Sinovac aşı olmuş kişilerin Biontech aşı olmasında sakınca var mı? "Güvenle olabilirler, sıkıntı bildirilmedi. İleri yaştaki kişilerin Biontech olması sakıncalı mı? Bu nerden çıktı? Kuzey Avrupa'da ilk aşı temin edilince en riskli grup bakım evlerinde yaşayan çok ileri yaştakiler denildi ve ilk oralarda başladılar mRNA aşısına. Orda da ölümler oldu ama onlar zaten her an kalp krizi riski yaşayan kişilerdi. Yani aşı ile ilgili olmadığı anlaşıldı." Aşı olunan gün ağrı kesici ve kan sulandırıcı kullanabilir miyim? "Kullandıkları bütün ilaçlarına devam etmelerini öneriyoruz. Bu aşıların ilaçla ciddi etkileşimi yok, antibiyotik de dahil. Bu, bir virüs zaten. 'Pıhtılaşmaya sebep oluyor' gibi bir şey dolaşıyor ancak aşı günü kan sulandırıcı kullanmak kesinlikle gerekli değil. Hafif ağrı kesiciler olabilir. Ciddi ağrı kesiciler, bağışıklık sistemini baskılayabiliyor. Parasetamol gibi ilaçları kullanabilirler." Aşı kısırlık yapar mı? "Hayır, yapmaz. Bu sene olduğunuz herhangi bir aşı 3 sene sonra yapacağınız çocuk üzerinde de bir etki yapmaz. Gebeliğin 4. ayında bile bir şey yapmıyor. Kısırlık yapmadığı, tam tersi mRNA yapılan erkeklerde sperm kalitesinin yükseldiği söyleniyor." Gebelerin aşılanmasında herhangi bir risk var mı? Emziren anneler aşı olabilir mi? "Gebeler aşı olsunlar. Sadece ilk 3 ayda olmasınlar. Ancak bunun sebebi aşıların yan etkisi olmasından dolayı değil, herhangi bir nedene bağlı düşükler ilk 3 ayda çıktığı için. 3 ayın sonunda güvenle olabilirler. Adenovirüs aşılarını değil de diğerini öneriyorum. Belki onlar da zararsız ama gebelerle ilgili veri eksikliği var. Ancak ülkemizdeki aşıları rahatlıkla olabilirler. Emziren annelerin hiç sormalarına gerek yok, sütle bebeğe geçecek olumsuz bir özellik asla yok." Çocuklar aşı olmalı mı? "Salgının başındaki virüsler çocuklarda daha az hastalık yapıyordu, çocuklar odak oluşturmuyordu. Ama yeni varyantlar özellikle delta, çocuklarda da hastalık yapabiliyor ve kaynak olabiliyorlar. Bu yüzden çocukların, gençlerin de aşılanması lazım. Aşı 18 yaş altına da uygulanmaya başladığında ben de çocuklarımı aşılatacağım." Biontech firmasının kurucularından Prof. Dr. Uğur Şahin, Ekim ya da Kasım ayında Türkiye'nin normalleşeceğini tahmin ettiğini belirtti. Siz, bu öngörüye katılıyor musunuz? "Kişilerin açıklamaları çok önemli. Şahin muhtemelen şöyle demek istemiştir: 'Her şey yolunda giderse aşılama ve önlem beraber sürerse!' Ancak 'Aşılamayı iyi yaptım' diye önlemleri kaldıramazsınız. İngiltere açılımı, delta varyantı üzerine erteledi. Şahin, 'Önlemlerin uygulanması halinde' dedi." Aşıların iki ayrı kola yapılması sakıncalı mı? "Kas içine yapıldığı sürece sorun olmaz. Farklı nedenlerde kola aşı yapılması uygun olmayan kişiler için de bacağın dış kısmına aşı yapılabiliyor." Kalp pili olanlar aşı olsunlar mı? "Aşı olabilirler." Biontech genetik yapıyı bozar mı? "Asla bozmaz, genlerimiz hücrelerin içinde. mRNA aşısının çekirdek içine girmesi mümkün değil. Haftalarca vücudumuzda kalma şansı da yok." Sinovac aşısı felç yapıyor mu? "İnaktif virüs aşıları için çok sorulan bir durumdur bu. Aşıya bağlı felç denilen durum aslında Guillain-Barre Sendromu dediğimiz gevşek bir felç durumu. Bu, mikroorganizmalarla ilgilidir. Bazı aşılardan sonra da bir miktar artış oluyor ama hiçbir zaman hastalığın kendisi kadar çok yapmıyor. Ayrıca aşıya bağlı böyle bir durum olsa bile hızlıca iyileşiyor. O yüzden, 'Hayır aşı yapmaz' diyoruz. 'Bir milyonda bir fazladan felç vakası oluşur' diyoruz o da kendiliğinden birkaç hafta içinde tam olarak iyileşiyor zaten."