BRANŞ BRANŞ VE ÖĞRENİM DURUMUNA GÖRE KİM NE KADAR 3600 ALACAK AYRINTILI TABLO İSE SADECE PERSONEL SAĞLIK İNSTAGRAM SAYFASINDA TIKLAYIN
KDK, öğrenciyken evlenen ve diploması evlilik soyadı ile basılan kişinin boşandıktan sonra kızlık soyadıyla yeni diploma basılması talebiyle yaptığı başvuruyu reddetti. Kararda, Danıştay 8. Dairesinin 04.10.2004 tarihli ve 2004/448 E. ve 2004/3589 K., 13.01.2021 tarihli ve 2016/13422 E. ve 2021/9 K. sayılı kararında sayılı kararı ile Danıştay 8. Dairesinin 13.01.2021 tarihli ve 2019/9162 E. ve 2021/10 K. sayılı emsal kararlarına da yer verilmiştir.
TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ KAMU DENETÇİLİĞİ KURUMU
(OMBUDSMANLIK)
SAYI: 2022/5785-S.22.8807
BAŞVURU NO:2021/19183
KARAR TARİHİ:26/04/2022
RET KARARI
BAŞVURAN
BAŞVURUYA KONU İDARE : ANADOLU ÜNİVERSİTESİ REKTÖRLÜĞÜ
BAŞVURUNUN KONUSU : Başvuranın, güncel kimlik bilgileriyle yeni diploma basılması talebi hakkındadır.
BAŞVURU TARİHİ : 09/11/2021
BAŞVURANIN İDDİA VE TALEPLERİ
Kurumumuza 09.11.2021 tarihinde e-başvuru yoluyla yapılan başvuruda , özetle;
Anadolu Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi Tarih Bölümünden 09.07.2020 tarihinde mezun olduğunu, söz konusu bölümde öğrenci olduğu sürenin neredeyse tamamı boyunca kimlik isminin olduğunu,.....................tarihinde evlenmesi sebebiyle yeni kimlik isminin olduğunu, diplomasının da bu isimle basıldığını ve tarafına teslim edildiğini, bununla birlikte 14.09.2021 tarihinde boşanması nedeniyle kimlik isminin yeniden olduğunu ifade etmekte, bundan sonraki akademik hayatında kullanacağı belgelerde isminin güncel kimlik bilgileriyle yer almasının bir anayasal hak olarak bireylere tanınmış kişilik hakkı kapsamında olduğunu, bir yıllık evlilikte edindiği soyadının, bundan sonraki mesleki hayatında kullanacağı diplomasında yer almasının orantısız olmasının yanında, erkeklerin böyle bir durumla hiç karşılaşmaması ile kadın erkek eşitliğine de aykırılık oluşturduğunu iddia etmekte ve üniversiteye mali bir yük getirecek olması durumunda bu yükün tarafınca karşılanabileceğini ve üniversitenin talep etmesi halinde hâlihazırda elinde bulunan diplomayı iade edebileceğini belirterek güncel kimlik bilgileriyle yeni diploma basılmasını talep etmektedir.
İDARENİN BAŞVURUYA İLİŞKİN AÇIKLAMALARI
Kurumumuzun 25.11.2021 tarihli ve sayılı yazısıyla bilgi-belge talebinde bulunulmuş olup Anadolu Üniversitesi Rektörlüğü Öğrenci İşleri Daire Başkanlığının 09.12.2021 tarihli ve sayılı yazısında; T.C. kimlik numaralı ’in, Üniversiteleri Açıköğretim Fakültesi Tarih Lisans Programına 2011-2012 öğretim yılı 23.09.2011 tarihinde kayıt yaptırdığı ve 09.07.2020 tarihinde öğrenimini tamamlayarak diploma numarası ile Üniversitelerinden mezun olduğu;
Anadolu Üniversitesi Diploma, Diploma Eki ve Diğer Belgelerin Düzenlenmesine İlişkin Yönerge’nin “Diplomanın kaybı ve yenilenmesi başlıklı” 8 inci maddesinin “(Senato-13/11/2018-9/14) .... Öğrencilerin mezuniyet tarihinden sonra; nüfus kimlik bilgilerindeki değişiklik nedeniyle, hukuki zorunluluk ve cinsiyet değişiklikleri dışında, diplomalarında geriye dönük düzeltme yapılmaz.” şeklinde düzenlendiği;
04.10.2004 tarihli ve 2004/3589 sayılı Danıştay karar metninde; “Diplomalar, düzenlendikleri tarihte var olan hukuki ve fiili durumu gözeten belgelerdir. Davacının mezun olduğu ve diplomanın düzenlendiği tarihteki soy isminin B. olduğu, diplomanın bu hukuksal durumu yansıttığı açıktır. Diplomanın düzenlenmesinden sonra davacının kimlik bilgilerinde meydana gelen değişiklik ise, önceki durumu geçersiz kılmayacağı gibi, diplomanın değiştirilmesini gerektiren hukuki bir neden de değildir.” denilmekte olduğu;
Başvuran tarafından Rektörlüklerine karşı açılmış herhangi bir dava bulunmadığı;
Hususlarının açıklandığı görülmüştür.
İLGİLİ MEVZUAT
18.10.1982 tarihli ve 2709 sayılı T.C. Anayasası’nın;
“Kanun önünde eşitlik” başlıklı 10 uncu maddesinde; “Herkes, dil, ırk, renk, cinsiyet, siyasi düşünce, felsefi inanç, din, mezhep ve benzeri sebeplerle ayırım gözetilmeksizin kanun önünde eşittir. (Ek fıkra: 7/5/2004-5170/1 md.) Kadınlar ve erkekler eşit haklara sahiptir. Devlet, bu eşitliğin yaşama geçmesini sağlamakla yükümlüdür. Devlet organları ve idare makamları bütün işlemlerinde (...) kanun önünde eşitlik ilkesine uygun olarak hareket etmek zorundadırlar.”
“Temel hak ve hürriyetlerin niteliği” başlıklı 12 nci maddesinde; “Herkes, kişiliğine bağlı, dokunulmaz, devredilmez, vazgeçilmez temel hak ve hürriyetlere sahiptir. Temel hak ve hürriyetler, kişinin topluma, ailesine ve diğer kişilere karşı ödev ve sorumluluklarını da ihtiva eder.”
“Temel hak ve hürriyetlerin sınırlanması” başlıklı 13 üncü maddesinde; “(Değişik: 3/10/20014709/2 md.) Temel hak ve hürriyetler, özlerine dokunulmaksızın yalnızca Anayasanın ilgili maddelerinde belirtilen sebeplere bağlı olarak ve ancak kanunla sınırlanabilir. Bu sınırlamalar, Anayasanın sözüne ve ruhuna, demokratik toplum düzeninin ve lâik Cumhuriyetin gereklerine ve ölçülülük ilkesine aykırı olamaz.”
“Kişinin dokunulmazlığı, maddi ve manevi varlığı” başlıklı 17 nci maddesinde; “Herkes, yaşama, maddi ve manevi varlığını koruma ve geliştirme hakkına sahiptir.”
“Özel hayatın gizliliği” başlıklı 20 nci maddesinde; “Herkes, özel hayatına ve aile hayatına saygı gösterilmesini isteme hakkına sahiptir. Özel hayatın ve aile hayatının gizliliğine dokunulamaz. Herkes, kendisiyle ilgili kişisel verilerin korunmasını isteme hakkına sahiptir. Bu hak; kişinin kendisiyle ilgili kişisel veriler hakkında bilgilendirilme, bu verilere erişme, bunların düzeltilmesini veya silinmesini talep etme ve amaçları doğrultusunda kullanılıp kullanılmadığını öğrenmeyi de kapsar. Kişisel veriler, ancak kanunda öngörülen hallerde veya kişinin açık rızasıyla işlenebilir. Kişisel verilerin korunmasına ilişkin esas ve usuller kanunla düzenlenir.
“Dilekçe, bilgi edinme ve kamu denetçisine başvurma hakkı” başlıklı 74 üncü maddesinde;
“Herkes, bilgi edinme ve kamu denetçisine başvurma hakkına sahiptir. Türkiye Büyük Millet Meclisi Başkanlığına bağlı olarak kurulan Kamu Denetçiliği Kurumu idarenin işleyişiyle ilgili şikâyetleri inceler.”
29.06.2012 tarihli ve 6328 sayılı Kamu Denetçiliği Kurumu Kanunu’nun “Kurumun görevi” başlıklı 5 inci maddesinin birinci fıkrasında; “Kurum, idarenin işleyişi ile ilgili şikâyet üzerine, idarenin her türlü eylem ve işlemleri ile tutum ve davranışlarını; insan haklarına dayalı adalet anlayışı içinde, hukuka ve hakkaniyete uygunluk yönlerinden incelemek, araştırmak ve idareye önerilerde bulunmakla görevlidir.”
06.11.1981 tarihli ve 2547 sayılı Yükseköğretim Kanunu’nun “Lisans düzeyinde öğretim” başlıklı 43 üncü maddesinin (a) bendinde; “Yükseköğretim, harca tabi olup bu kanunda belirlenen amaç ve ana ilkelere göre aşağıdaki şekilde düzenlenir. a. Yükseköğretim kurumlarında, kuruluş özelliklerine ve ihtiyaçlarına göre yapılan eğitim - öğretim ve buna dayalı olarak verilen diplomalarla ilgili esaslar her üniversitece hazırlanacak öğretim ve sınav yönetmeliğinde belirtilir.”
22.11.2001 tarihli ve 4721 sayılı Türk Medeni Kanunu’nun “Boşanan kadının kişisel durumu” başlıklı 173 üncü maddesinde; “Boşanma hâlinde kadın, evlenme ile kazandığı kişisel durumunu korur; ancak, evlenmeden önceki soyadını yeniden alır...”
03.09.2015 tarihli ve 29464 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan Anadolu Üniversitesi Açıköğretim, İktisat ve İşletme Fakülteleri Eğitim-Öğretim ve Sınav Yönetmeliği’nin “Diplomalar ve belgeler” başlıklı 18 inci maddesinin birinci fıkrasında; “(1) Kayıtlı olduğu önlisans programında en az 120 AKTS kredilik, lisans programında en az 240 AKTS kredilik ders alıp tüm derslerini başarıyla tamamlayan, FF, YZ ve DZ harf notu olmayan, GNO’su en az 2,00 olan ve diğer yükümlülüklerini yerine getiren öğrenciye Diploma (karekodlu) ve Diploma Eki (Diploma Supplement) verilir.”
13/11/2018 tarihli ve 9/14 sayılı Senato kararı ile kabul edilen Anadolu Üniversitesi Diploma, Diploma Eki ve Diğer Belgelerin Düzenlenmesine İlişkin Yönerge’nin;
“Diplomada yer alan bilgiler” başlıklı 5 inci maddesinde; “Diplomaların şekli ve boyutu Senato tarafından belirlenir. a) Diplomanın ön yüzünde; ... • Öğrencinin adı ve soyadı, • Metin kısmında bölüm ve/veya program/anabilim/anasanat dalının adı ve mezuniyet tarihi (gün, ay, yıl), ...”
“Mezuniyet tarihi” başlıklı 6 ncı maddesinde; “Kayıtlı olduğu programın mezuniyet koşullarını yerine getiren öğrencilerin mezuniyet tarihi, ilgili dönemin dönem sonu sınavlarının sona erdiği tarih; mazeret sınavına giren öğrencinin mezuniyet tarihi ise dönem sonu mazeret sınavlarının sona erdiği tarihtir.”
“Diplomanın kaybı veya yenilenmesi” başlıklı 8 inci maddesinde; “Diplomada kurum tarafından yapılan bir hata varsa yeni diploma düzenlenir. Diploması kaybolan veya zayi olan mezunlar için başvurmaları ve diploma harcını ödemeleri koşuluyla ilk diplomada yer alan bilgileri içeren yeni bir diploma düzenlenir, “İkinci Nüsha (Duplikata)” olduğu belirtilir ve üzerinde sadece Rektörün imzası yer alır. Öğrencilerin mezuniyet tarihinden sonra; nüfus kimlik bilgilerindeki değişiklik nedeniyle, hukuki zorunluluk ve cinsiyet değişiklikleri dışında, diplomalarında geriye dönük düzeltme yapılmaz. İptal edilen diplomalar, üzerine iptal yazılarak saklanır.”
Şeklinde düzenlemeler olduğu görülmüştür.
KAMU DENETÇİSİ ARİF DÜLGER’İN KAMU BAŞDENETÇİSİ'NE ÖNERİSİ
İlgili mevzuat ve tüm dosya kapsamı birlikte değerlendirildiğinde, 4721 sayılı Türk Medeni Kanunu’nun 173 üncü maddesine göre boşanma halinde kadının evlenmeden önceki soyadını yeniden alacağı hükmü karşısında başvuran gibi mezuniyetinden sonra boşanmış olan bir kadının, söz konusu Yönerge’deki düzenlemenin sonuçları itibariyle bir erkeğe kıyasla farklı muameleyle karşılaşacağının açık olduğu, boşanma nedeniyle soyadındaki değişikliğin diplomaya yansıtılamamasının başta başvuranın özel hayatın gizliliği hakkını ihlal ettiği, kadına karşı dolaylı bir ayrımcılığa neden olduğu, aynı durumdaki bir erkeğin, yani mezuniyetinden sonra boşanmış bir erkeğin, özel hayatındaki bu değişikliğin izlerini resmi belgelerden kaldırılmasıyla uğraşmak zorunda dahi olmadığı, genel itibariyle Anayasamızda yer alan eşitlik ilkesinin de ihlal edildiği; Yönergedeki düzenlemenin idari işlemlerde karışıklıkların önlenmesi için gerekli olduğu görüşünün dile getirilmesi ihtimali olsa bile T.C. kimlik numarası ile ilgili düzenlemelerin bu endişeleri bertaraf edeceği; sonuç olarak, kişinin kimliğinin belirlenmesinde en önemli unsurlardan biri olan ve vazgeçilemez, devredilemez ve kişiye sıkı surette bağlı olma niteliklerini taşıyan soyadının kişinin maddi ve manevi varlığı ile doğrudan ilgili olduğu, bu kapsamda temel insan hakları çerçevesinde, başvurana yeni kimlik bilgilerine göre düzenlenmiş bir diploma verilmesi gerektiği; aksi takdirde nüfus bilgilerinde meydana gelen değişikliklerin, diploma gibi kişinin maddi ve manevi varlığında ömür boyu önemli etkileri olan resmi bir belgeye işlenmemesinin özel hayatın gizliliği ve eşitlik ilkesi başta olmak üzere kişinin, temel hak ve özgürlüklerini ihlal edeceği ve beraberinde mağduriyete neden olacağı, bu hak ihlali ve mağduriyetin giderilmesi için ilgili mevzuatta değişikliğe gidilmesi gerektiği değerlendirildiği ve başvuranın güncel kimlik bilgileriyle yeni diploma basılması talebinin Anadolu Üniversitesince reddedilmesi işleminde hukuka ve hakkaniyete uyarlık olmadığı sonuç ve kanaatine varıldığı gerekçesiyle ilgili Yönergede değişiklik yapılması hususunda hazırlanan “Tavsiye Önerisi” Kamu Başdenetçisi’ne sunulmuştur.
DEĞERLENDİRME VE GEREKÇE
Hukuka, Hakkaniyete ve İnsan Haklarına Uygunluk Yönünden Değerlendirme
Kurumumuza yapılan başvuruda; Anadolu Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi Tarih Bölümünden tarihinde mezun olan başvuranın, 07.03.2020 tarihinde evlenmesi sebebiyle kimlik isminin olduğu ve diplomasının da bu isimle basıldığı, ancak 14.09.2021 tarihinde boşanması nedeniyle kimlik isminin yeniden olması karşısında güncel kimlik bilgileriyle yeni diploma basılmasını talep ettiği anlaşılmıştır.
Somut olaya bakıldığında;
Başvuranın, Anadolu Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi Tarih Lisans Programına 23.09.2011 tarihinde kayıt yaptırdığı ve 09.07.2020 tarihinde öğrenimini tamamlayarak diploma numarası ile mezun olduğu;
Başvuranın, 07.03.2020 tarihinde evlenmesi sebebiyle yeni kimlik isminin olduğu ve 14.09.2021 tarihinde boşandığı;
Anadolu Üniversitesi Açıköğretim Destek Sistemi üzerinden 02.11.2021 tarihli başvurusu ile güncel kimlik bilgileriyle yeni diploma basılmasını talep ettiği ve aynı tarihte ret cevabı aldığı;
Başvuranın Kurumumuza başvurduğu;
Tespit edilmiştir.
Başvuranın iddialarına bakıldığında; bundan sonraki akademik hayatında kullanacağı belgelerde isminin güncel kimlik bilgileriyle yer almasının bir anayasal hak olarak bireylere tanınmış kişilik hakkı kapsamında olduğunu, bir yıllık evlilikte edindiği soyadının, bundan sonraki mesleki hayatında kullanacağı diplomasında yer almasının orantısız olmasının yanında, erkeklerin böyle bir durumla hiç karşılaşmaması ile kadın erkek eşitliğine de aykırılık oluşturduğunu iddia ettiği görülmüştür.
Anadolu Üniversitesinin ise Diploma, Diploma Eki ve Diğer Belgelerin Düzenlenmesine İlişkin Yönerge’de göre öğrencilerin mezuniyet tarihinden sonra nüfus kimlik bilgilerindeki değişiklik nedeniyle, hukuki zorunluluk ve cinsiyet değişiklikleri dışında, diplomalarında geriye dönük düzeltme yapılmayacağı hususunun düzenlendiği, emsal Danıştay kararında, “diplomaların düzenlendikleri tarihte var olan hukuki ve fiili durumu gözeten belgeler olduğu, diplomanın düzenlenmesinden sonra davacının kimlik bilgilerinde meydana gelen değişikliğin, önceki durumu geçersiz kılmayacağı gibi, diplomanın değiştirilmesini gerektiren hukuki bir neden de olmadığı” hususlarına değinildiği, şeklinde açıklama yapıldığı görülmüştür.
Konuyla ilgili mevzuata bakıldığında; 2547 sayılı Yükseköğretim Kanunu’nda; yükseköğretim kurumlarında, kuruluş özelliklerine ve ihtiyaçlarına göre yapılan eğitim - öğretim ve buna dayalı olarak verilen diplomalarla ilgili esasların her üniversitece hazırlanacak öğretim ve sınav yönetmeliğinde belirtileceği; Anadolu Üniversitesi Açıköğretim, İktisat ve İşletme Fakülteleri Eğitim-Öğretim ve Sınav Yönetmeliği’nde; kayıtlı olduğu lisans programında en az 240 AKTS kredilik ders alıp tüm derslerini başarıyla tamamlayan ve diğer yükümlülüklerini yerine getiren öğrenciye Diploma (karekodlu) ve Diploma Eki (Diploma Supplement) verileceği; Anadolu Üniversitesi Diploma, Diploma Eki ve Diğer Belgelerin Düzenlenmesine İlişkin Yönerge’de; diplomada kurum tarafından yapılan bir hata varsa yeni diploma düzenleneceği, diploması kaybolan veya zayi olan mezunlar için başvurmaları ve diploma harcını ödemeleri koşuluyla ilk diplomada yer alan bilgileri içeren yeni bir diploma düzenleneceği ve “İkinci Nüsha (Duplikata)” olduğunun belirtileceği, öğrencilerin mezuniyet tarihinden sonra; nüfus kimlik bilgilerindeki değişiklik nedeniyle, hukuki zorunluluk ve cinsiyet değişiklikleri dışında, diplomalarında geriye dönük düzeltme yapılmayacağı şeklinde düzenlemeler olduğu görülmüştür.
Konuyla ilgili emsal yargı kararlarına ve emsal uygulamalara bakıldığında;
Anadolu Üniversitesinin emsal olarak sunduğu Danıştay 8. Dairesinin 04.10.2004 tarihli ve 2004/448 E. ve 2004/3589 K. sayılı kararında; “... Üniversitesi, İktisadi İdari Bilimler Fakültesinden 5.9.2000 tarihinde mezun olan davacının yeni bir diploma hazırlanması yönündeki talebinin, soyadı ve kimlik bilgilerindeki değişikliğin mezuniyetten sonraki tarih olan 16.5.2001 tarihinde mahkeme kararı sonucu meydana gelmesi nedeniyle reddedilmesine yönelik ... Üniversitesi Rektörlüğünün 23.3.2002 gün ve 500/1160 sayılı işleminin iptali istemiyle açılan davada davacının annesinin soyadı ile başladığı öğrenim hayatına ... Üniversitesinde devam ettiği ve sonrasında da adı geçen üniversitenin İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi İşletme bölümünden 5.9.2000 tarihinde mezun olduğu tarihte babalık davasının devam ettiği, yukarıda anılan yargılama süresi sonunda Ankara 8. Asliye Hukuk Mahkemesinin 22.2.2001 gün ve E:1999/392, K:2001/127 sayılı kararıyla ... davacının babası olduğuna ve soyadının G. olarak kayıt ve tesciline karar verilmesi nedeniyle bu yeni hukuki duruma göre davacının talebi doğrultusunda diploma tanzim edilmesi gerekirken ve ortada verilmiş herhangi bir diploma da yokken, mükerrer diploma tanziminden ve hakkın kötüye kullanımından bahsedilerek tesis olunan işlemde hukuka, hakkaniyet ilkelerine ve mevzuata uygunluk bulunmadığı gerekçesiyle dava konusu işlemi iptal eden Muğla İdare Mahkemesinin 18.12.2002 gün ve E:2002/270, K:2002/1219 sayılı kararının; davacının mezun olduğu tarih itibariyle diplomanın tanzim edildiği, yapılan işlemde mevzuata aykırılık olmadığı öne sürülerek, 2577 sayılı Yasanın 49. maddesi uyarınca temyizen incelenerek bozulması istemidir Üniversitesi Önlisans ve Lisans Eğitim Öğretim ve Sınav Yönetmeliğinin 33/c maddesinde, ancak diplomanın kaybı durumda bir defaya mahsus olmak üzere yeni bir diplomanın verileceği ve diploma üzerine "ikinci nüsha" ibaresinin konulacağı hüküm altına alınmıştır.
Diplomalar, düzenlendikleri tarihte varolan hukuki ve fiili durumu gözeten belgelerdir. Davacının mezun olduğu ve diplomanın düzenlendiği tarihteki soy isminin B. olduğu, diplomanın bu hukuksal durumu yansıttığı açıktır. Diplomanın düzenlenmesinden sonra davacının kimlik bilgilerinde meydana gelen değişiklik ise, önceki durumu geçersiz kılmayacağı gibi, diplomanın değiştirilmesini gerektiren hukuki bir neden de değildir.
Bu durumda davacının ancak Fakülte İdaresine başvurarak diplomasının uygun yerine, sonradan mahkeme kararıyla soy isminin değiştirildiğine dair bir açıklama yapılmasını veya bu hususu bildiren bir belge verilmesini isteme hakkı vardır.
Bu nedenle dava konusu işlemde hukuka aykırılık bulunmadığından temyiz isteminin kabulü ile mahkeme kararının bozulması gerekmektedir.
Açıklanan nedenlerle Muğla İdare Mahkemesi kararının bozulmasına, dosyanın yeniden bir karar verilmek üzere anılan Mahkemeye gönderilmesine 4.10.2004 gününde oybirliği ile karar verildi.”
Danıştay 8. Dairesinin 13.01.2021 tarihli ve 2016/13422 E. ve 2021/9 K. sayılı kararında; “Dava, Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Sanat Tarihi Bölümü mezunu olan davacı tarafından, ... Asliye Hukuk Mahkemesinin ... tarih ve E:., K:. sayılı kararı ile soyadının "." olarak değiştirildiğinden bahisle, yeni soyadına uygun biçimde yeniden diploma düzenlenip verilmesi yönündeki isteminin reddine ilişkin ... tarih ve ... sayılı işlemin iptali istemiyle açılmıştır.
İdare Mahkemesince, üniversite diploması gibi kişinin maddi ve manevi varlığında ömür boyu önemli etkileri olan belgenin başka bir isim ya da soy isim kaydını taşımasının getireceği gündelik ve hukuki sıkıntılar dikkate alınmak suretiyle, davacının yeni soyadına göre yeniden diploma düzenlenmesi gerekirken değişikliğe ilişkin ifadenin diplomanın arka yüzüne yazılmak suretiyle talebin karşılanabileceği yönünde tesis edilen dava konusu işlemde hukuka uyarlık bulunmadığı gerekçesiyle dava konusu işlemin iptaline karar verilmiştir.
2547 sayılı Yükseköğretim Kanunu'nun 'Lisans düzeyinde öğretim' başlıklı 43. maddesinin 1. fıkrasının (a) bendinde; "Yükseköğretim kurumlarında, kuruluş özelliklerine ve ihtiyaçlarına göre yapılan eğitim- öğretim ve buna dayalı olarak verilen diplomalarla ilgili esaslar her üniversitece hazırlanacak öğretim ve sınav yönetmeliğinde belirtilir." hükmü düzenlenmiştir.
Dava konusu işlemin tesis edildiği tarihteki haliyle Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Önlisans-Lisans Eğitim Öğretim ve Sınav Yönetmeliği'nin 'Diploma' başlıklı 38. maddesinde; "Öğrenim programlarını başarı ile tamamlayan öğrencilere, programın tamamlanmasını takip eden sınav dönemi sonunda diplomaları verilir. Akademik birimler tarafından verilecek diploma tasarımları Senato tarafından belirlenir. Diplomalar hazırlanıncaya kadar, gerektiğinde öğrencilere geçici mezuniyet belgesi verilebilir. Mezuniyet tarihi, son sınav dönemlerinin bitim tarihinden sonraki ilk iş günüdür. Diplomaların ön yüzünde; hologram, öğrencinin adı ve soyadı, diploma numarası, önlisans/lisans düzeyinde başardığı programın adı, bölümü ve/veya ana bilim dalı, çift dal, mezuniyet tarihi, fakültelerde Rektörün ve dekanın, yüksekokullarda Rektörün ve yüksekokul müdürünün imzaları bulunur. Öğrenci nüfus bilgileri diplomanın arka yüzüne yazılır... Diploma bir defa verilir ancak diplomanın kaybı halinde, diploma, kaçıncı defa verildiği belirtilmek kaydıyla ikinci nüsha olarak 38 inci madde hükümlerine uygun olarak yeniden düzenlenir." hükmü yer almış olup 20/01/2015 tarih ve 1 sayılı Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Senato kararında ise; üniversiteden mezun olan öğrencilerden kimlik bilgileri değişenlerin bu durumlarını geçerli bir belge ile (mahkeme kararı, evlilik belgesi, vb.) ibraz etmeleri halinde diplomalarının arkasına durumu belirtir ifade yazılmasına, karar verilmiştir.
Dava dosyasının incelenmesinden, Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Sanat Tarihi Bölümünden 2010 yılında mezun olan davacı tarafından, ... Asliye Hukuk Mahkemesinin ... tarih ve E:., K:.. sayılı kararı ile soyadının "..." olarak değiştirildiğinden bahisle, yeni soyadına uygun biçimde yeniden diploma düzenlenip verilmesi yönündeki . tarihli başvurusunun, mevcut diploma ile başvurulması halinde diplomanın arkasına soyadı değişikliğini belirtir ifade yazılarak yerine getirilebileceği gerekçesiyle reddedilmesi üzerine, bu işlemin iptali istemiyle bakılmakta olan davanın açıldığı anlaşılmaktadır.
Diplomalar, düzenlendikleri tarihte var olan hukuki ve fiili durumu gösteren belgelerdir. Soyadı değişikliklerinin diplomanın yenilenmesi sebebi olduğuna ilişkin mevzuatta herhangi bir düzenleme bulunmamakla birlikte, hangi şartlarda diplomanın yenileneceği ise mevzuatta açıkça düzenlenmiştir.
Uyuşmazlıkta, davacının mezun olduğu ve diplomasının düzenlendiği tarihteki soy isminin 'M.' olduğu, diplomanın bu hukuksal durumu yansıttığı, diplomanın düzenlenmesinden sonra davacının kimlik bilgilerinde meydana gelen değişikliğin önceki durumu geçersiz kılmayacağı gibi diplomanın değiştirilmesini gerektiren hukuki bir neden olmayacağı, zira kişilerin geçirdiği veya geçireceği tüm değişikliklerin diplomaya aktarılmasının mümkün olmadığı, aksi halde diplomanın asıl işlev ve özelliğini kaybedeceği, kaldı ki davacının resmi ya da özel işlemlerinde diplomasını güncel nüfus kayıtlarıyla birlikte kullanabilmesinin de mümkün olduğu; davacının ancak diplomasının uygun yerine, sonradan mahkeme kararıyla soy isminin değiştirildiğine dair bir açıklama yapılmasını veya bu hususu bildiren bir belge verilmesini isteme hakkının bulunduğu açıktır.
Bu durumda, davacının talebinin; mevcut diploma ile başvurulması halinde diplomanın arkasına soyadı değişikliğini belirtir ifade yazılarak yerine getirilebileceği gerekçesiyle tesis edilen işlemde hukuka aykırılık, aksi yöndeki Mahkeme kararında ise hukuki isabet bulunmadığı sonucuna ulaşılmaktadır.
Açıklanan nedenlerle; ... İdare Mahkemesinin temyize konu kararının bozulmasına, dosyanın yeniden bir karar verilmek üzere anılan Mahkemeye gönderilmesine, bu kararın tebliğ tarihini izleyen 15 (onbeş) gün içerisinde kararın düzeltilmesi yolu açık olmak üzere, 13.01.2021 tarihinde oybirliği ile karar verildi.”
Danıştay 8. Dairesinin 13.01.2021 tarihli ve 2019/9162 E. ve 2021/10 K. sayılı kararında; “İdare Mahkemesince, diploma ve geçici mezuniyet belgelerinde yer alan bilgilerin mezuniyet tarihindeki bilgiler esas alınarak düzenleneceğine ilişkin açık düzenleme karşısında, davacının mezuniyet tarihi olan 07.02.2013 tarihinden sonra nüfus bilgilerinde söz konusu mahkeme kararı ile yapılan değişiklikler sebebiyle diploma ve geçici mezuniyet belgesinin yeniden düzenlenmesinin hukuken olanaklı olmadığı, ancak sözü edilen nüfus bilgisindeki değişikliğin diplomanın arkasına şerh düşülebileceği açık olduğundan davacının talebinin belirtilen gerekçeyle reddedilmesine ilişkin dava konusu işlemde hukuka aykırılık bulunmadığı gerekçesiyle davanın reddine karar verilmiştir.
2547 sayılı Yükseköğretim Kanunu’nun 'Lisans düzeyinde öğretim' başlıklı 43. maddesinin 1. fıkrasının (a) bendinde; "Yükseköğretim kurumlarında, kuruluş özelliklerine ve ihtiyaçlarına göre yapılan eğitim- öğretim ve buna dayalı olarak verilen diplomalarla ilgili esaslar her üniversitece hazırlanacak öğretim ve sınav yönetmeliğinde belirtilir." hükmü yer almıştır.
Dava konusu işlemin tesis edildiği tarihteki haliyle Gaziosmanpaşa Üniversitesi Ön Lisans ve Lisans Eğitim-Öğretim ve Sınav Yönetmeliği'nin 'Diplomalar' başlıklı 38. maddesinde; “Diplomalara ilişkin esaslar şunlardır:... b) Diplomalar Senato tarafından belirlenecek esaslara göre düzenlenir. e) Mezuniyet tarihi son sınav döneminin bitim tarihini takip eden işgünüdür... ğ) Geçici mezuniyet belgesinin kaybedilmesi halinde mahalli gazetede, diplomanın kaybedilmesi halinde ise yurt çapında yayımlanan bir gazetede kayıp durumu ilan edilir ve diplomanın nüsha sayısını belirten yeni diploma düzenlenir.” hükmü düzenlenmiştir.
Dava dosyasının incelenmesinden, Gaziosmanpaşa Üniversitesi Beden Eğitimi ve Spor Yüksekokulu Antrenörlük Eğitimi Bölümünden 07.02.2013 tarihinde mezun olan davacının, Mahkeme kararı ile isim ve cinsiyet değiştirdiğini belirterek geçici mezuniyet belgesi ve diplomasında yer alan isminin "..." olarak değiştirilerek yeniden düzenlenmesi talebiyle yaptığı başvurunun, diplomanın yeniden düzenlenmesinin mümkün olmadığı ancak başvurması halinde diplomasının arka yüzüne şerh düşülerek mezuniyet tarihinden sonra mahkeme kararıyla nüfus bilgilerinin değiştiğine dair bir açıklama yapılabileceği ya da bu hususta belge verilebileceği gerekçesiyle reddedilmesi üzerine, bu işlemin iptali istemiyle bakılmakta olan davanın açıldığı anlaşılmaktadır.
Anayasamızın 'Kanun önünde eşitlik' başlıklı 10. maddesinin 1. fıkrasında; "Herkes, dil, ırk, renk, cinsiyet, siyasi düşünce, felsefi inanç, din, mezhep ye benzeri sebeplerle ayırım gözetilmeksizin kanun önünde eşittir." hükmü, 'Kişinin dokunulmazlığı, maddi ve manevi varlığı' başlıklı 17. maddesinin 1. fıkrasında; "Herkes, yaşama, maddi ve manevi varlığını koruma ve geliştirme hakkına sahiptir." hükmü, 'Özel hayatın gizliliği' başlıklı 20. maddesinde; "Herkes, özel hayatına ve aile hayatına saygı gösterilmesini isteme hakkına sahiptir. Özel hayatın ve aile hayatının gizliliğine dokunulamaz... Herkes, kendisiyle ilgili kişisel verilerin korunmasını isteme hakkına sahiptir. Bu hak; kişinin kendisiyle ilgili kişisel veriler hakkında bilgilendirilme, bu verilere erişme, bunların düzeltilmesini veya silinmesini talep etme ve amaçları doğrultusunda kullanılıp kullanılmadığını öğrenmeyi de kapsar. Kişisel veriler, ancak kanunda öngörülen 6698 sayılı Kişisel Verilerin Korunması Kanunu'nun 'Amaç' başlıklı 1. maddesinde; Bu Kanunun amacı, kişisel verilerin işlenmesinde başta özel hayatın gizliliği olmak üzere kişilerin temel hak ve özgürlüklerini korumak ve kişisel verileri işleyen gerçek ve tüzel kişilerin yükümlülükleri ile uyacakları usul ve esasları düzenlemektir." hükmüne, 'Özel nitelikli kişisel verilerin işlenme şartları' başlıklı 6. maddesinde; "Kişilerin ırkı, etnik kökeni, siyasi düşüncesi, felsefi inancı, dini, mezhebi veya diğer inançları, kılık ve kıyafeti, dernek, vakıf ya da sendika üyeliği, sağlığı, cinsel hayatı, ceza mahkumiyeti ve güvenlik tedbirleriyle ilgili verileri ile biyometrik ve genetik verileri özel nitelikli kişisel veridir. Özel nitelikli kişisel verilerin, ilgilinin açık rızası olmaksızın işlenmesi yasaktır. Birinci fıkrada sayılan sağlık ve cinsel hayat dışındaki kişisel veriler, kanunlarda öngörülen hallerde ilgili kişinin açık rızası aranmaksızın işlenebilir. Sağlık ve cinsel hayata ilişkin kişisel veriler ise ancak kamu sağlığının korunması, koruyucu hekimlik, tıbbi teşhis, tedavi ve bakım hizmetlerinin yürütülmesi, sağlık hizmetleri ile finansmanının planlanması ve yönetimi amacıyla, sır saklama yükümlülüğü altında bulunan kişiler veya yetkili kurum ve kuruluşlar tarafından ilgilinin açık rızası aranmaksızın işlenebilir." hükmüne yer verilmiştir.
Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi'nin 'Özel ve aile hayatına saygı hakkı' başlıklı 8. maddesinde; "Herkes özel ve aile hayatına, konutuna ve yazışmasına saygı gösterilmesi hakkına sahiptir. Bu hakkın kullanılmasına bir kamu makamının müdahalesi, ancak müdahalenin yasayla öngörülmüş ve demokratik bir toplumda ulusal güvenlik, kamu güvenliği, ülkenin ekonomik refahı, düzenin korunması, suç işlenmesinin önlenmesi, sağlığın veya ahlakın veya başkalarının hak ve özgürlüklerinin korunması için gerekli bir tedbir olması durumunda söz konusu olabilir." düzenlemesi yer almıştır.
Diğer taraftan; 108 No.lu Kişisel Verilerin Otomatik İşleme Tabi Tutulması Karşısında Bireylerin Korunması Sözleşmesi'nin 1. maddesinde; her üye ülkede, uyruğu veya ikametgahı ne olursa olsun gerçek kişilerin, temel hak ve özgürlüklerini ve özellikle kendilerini ilgilendiren kişisel nitelikteki verilerin otomatik yollarla işleme tabi tutulması karşısında özel yaşam haklarını güvence altına almak hususu temel amaç olarak belirlenmiş, 6. maddesinde ise; özel veri kategorileri kapsamında, iç hukukta uygun güvenceler sağlanmadıkça, ırksal kökeni, siyasi düşünceleri, dini veya diğer inançları ortaya koyan kişisel veriler ile sağlık veya cinsel hayatla ilgili kişisel verilerin otomatik işleme tabi tutulmayacağı hususu düzenlenmiştir.
Yukarıda yer verilen mevzuat düzenlemeleri uyarınca kişilerin etnik köken, siyasi düşünce, dini inanç, sağlık, cinsel hayata ilişkin verileri özel nitelikli kişisel/hassas veriler olarak kabul edilmekte olup ilgililerin mağdur olmasına veya ayrımcılığa maruz kalmasına neden olma riski taşıdıklarından bu verilerin, diğer kişisel verilere göre çok daha sıkı şekilde korunmaları gerekmektedir.
Uyuşmazlıkta; davacının diplomasında yer alan önceki isim ve cinsiyetine dair bilgilerin üçüncü kişilere ifşa edilmemesi gerektiği, zira cinsiyet değişikliği sürecini mevzuata uygun olarak tamamlamış ve bu durumu Mahkeme kararıyla yasal koruma altına alınmış olan davacının, kanuni tanınma sonrasında tüm resmi belgelerinin değiştirilmesinin ve eski kimlik bilgilerinin üçüncü kişilerin erişimine kapalı olmasının, kişinin manevi varlığı ile doğrudan ilgili olduğu, bu kapsamda davacıya temel insan hakları çerçevesinde, yeni kimlik bilgilerine göre düzenlenmiş bir diploma verilmesi gerektiği; aksi takdirde nüfus bilgilerinde meydana gelen değişikliklerin, diploma gibi resmi evraka işlenmemesinin özel hayatın gizliliği başta olmak üzere kişinin, temel hak ve özgürlüklerini ihlal edeceği ve beraberinde mağdur olacağı anlaşılmaktadır.
Bu durumda; davacının talebinin diplomalardaki değişiklikleri düzenleyen usuli engeller kapsamında düşünülmeyip, davacıya yeni bir diploma düzenlenmesi hakkaniyete ve hukuka uygun olacağından tesis edilen dava konusu işlemde hukuka uygunluk, aksi yöndeki Mahkeme kararında ise hukuki isabet bulunmadığı sonucuna ulaşılmaktadır.
Açıklanan nedenlerle, Tokat İdare Mahkemesi'nin 11.03.2015 gün ve E:2014/505, K:2015/94 sayılı kararının bozulmasına, dosyanın yeniden bir karar verilmek üzere anılan Mahkemeye gönderilmesine,
tarihinde oyçokluğu ile karar verildi.
KARŞI OY
Dava konusu işlemde hukuka aykırılık bulunmadığından, davacının karar düzeltme isteminin reddedilmesi gerektiği görüşü ile çoğunluk kararına katılmıyorum.”
Danıştay kararlarında özetle; diplomaların, düzenlendikleri tarihte var olan hukuki ve fiili durumu gözeten belgeler olduğu, bu sebeple kişilerin mezun olduğu ve diplomanın düzenlendiği tarihteki isim veya soy isimlerinde sonradan meydana gelen değişikliklerin, önceki durumu geçersiz kılmayacağı gibi diplomanın değiştirilmesini gerektiren hukuki bir neden de olmadığı, bu nedenle ilgililerin ancak mezun oldukları okul idaresine başvurarak diplomasının uygun yerine sonradan mahkeme kararıyla isim veya soy isminin değiştirildiğine dair bir açıklama yapılmasını veya bu hususu bildiren bir belge verilmesini isteyebileceği belirtilerek, idarelerin eski diploma üzerine isim veya soy isim değişikliğini şerh işleminin yeterli ve hukuka uygun olduğu belirtilmektedir.
Kurumumuza yapılmış bir başvuruya ilişkin verilen 12.04.2019 tarihli ve 2019/141 dosya numaralı Ret Kararında, özetle; Anadolu Üniversitesinden 2016 yılında mezun olan başvuranın, 12.09.2018 tarihli Kocasinan Kaymakamlığı İlçe İdare Kurulu Kararı ile ‘Y.’ olan soyadını ‘K.’ olarak değiştirdiği ve Üniversite kayıtlarında geçen ‘Y.’ olan soyadının ‘K.’ olarak değiştirilmesini ve diploma ile transkript belgelerinin yeni soyadına göre düzenlenerek gönderilmesini talep ettiği; yapılan inceleme neticesinde, gerek diplomanın hukuki niteliği gerek Danıştay içtihatları ve Kamu Denetçiliği Kurumu kararı birlikte düşünüldüğünde, İdarenin ilgili üst norma uygun olarak konuya ilişkin Yönerge hazırladığı, başvuruya konu soyadı değişikliğinin diploma ve transkript bilgilerinin değişikliğini gerektirecek hukuki bir durum sayılamayacağı, İdarenin başvuranın soyadı bilgisi nedeniyle diploma ve transkriptinin değiştirilmesi talebinin reddedilmesi işleminin hukuka ve hakkaniyete aykırı olmadığı sonuç ve kanaatine varıldığı ve başvurunun reddine karar verildiği görülmüştür.
Başvuranın Kurumumuza aynı taleple Ankara Üniversitesine karşı yapmış olduğu 09.11.2021 tarihli ve 2021/19185 dosya numaralı başvurusuna bakıldığında; bu başvuruya ilişkin talep edilen bilgi-belgelere cevaben Ankara Üniversitesi Rektörlüğü Sosyal Bilimler Enstitüsü Müdürlüğünün 09.12.2021 tarihli ve 339310 sayılı yazısında, Enstitüleri bünyesindeki lisansüstü programlardan mezun olan öğrencilerinin diplomalarının, Üniversite Senatosunun 15.02.2019 toplantısında alınan 518/4531 sayılı karar uyarınca kabul edilen “Ankara Üniversitesi Diploma ve Resmi Belgelerin Düzenlenmesine İlişkin Yönerge”ye bağlı kalınarak hazırlanmakta ve kendilerine elden ve imza karşılığında teslim edilmekte olduğu; söz konusu Yönerge’nin 25 inci maddesinin (c) fıkrasındaki “Mezuniyetten sonra öğrencinin evlilik nedeniyle veya mahkeme kararıyla adı soyadı gibi kimlik bilgilerinde ya da nüfus kaydını ilgilendiren diğer bilgilerinde değişiklik olması durumunda, kendi istemi doğrultusunda diploması henüz hazırlanmamışsa yeni bilgilerle düzenlenir; hazırlanmış ve teslim edilmişse diploma/belge üzerindeki değişiklikler tarih belirtmek ve gerekli açıklama yazılmak suretiyle yapılır. Ancak imza onayı tamamlanan e-imzalı diplomalarda herhangi bir değişiklik yapılamaz.” hükmü uyarınca, başvuranın Müdürlüklerinden talepte bulunması durumunda, diploması üzerinde gerekli düzenlemelerin yapılabileceği hususlarının açıklandığı görülmüş ve 20.12.2021 tarihli Dostane Çözüm Kararı ile başvuru sonuçlandırılmıştır. Başvuranın, Kurumumuza sunduğu ve..................tarih ve 17920 sayı ile kayıt altına alınan ek evrakında, başvurana “ ” adıyla diploma düzenlendiği anlaşılmıştır. Somut olayda, başvuranın 09.01.2020 tarihinde mezun olması ve tarihinde evlenmesi karşısında zaten başvuranın mezuniyet tarihindeki ismi “ _ ” olduğundan diplomasının da bu şekilde basılması gerektiğinin açık olduğu değerlendirilmiştir.
Yapılan değerlendirmede; Anadolu Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi Tarih Bölümünden tarihinde mezun olan başvuranın, bu tarihteki kimlik bilgisi olan ” ile diplomasının basıldığı, ancak başvuranın 14.09.2021 tarihinde boşanması nedeniyle diplomasının “ ” olarak basılmasını talep ettiği ve bu talebinin, Anadolu Üniversitesi tarafından Diploma, Diploma Eki ve Diğer Belgelerin Düzenlenmesine İlişkin Yönerge’nin 8 inci maddesinde yer alan öğrencilerin mezuniyet tarihinden sonra nüfus kimlik bilgilerindeki değişiklik nedeniyle, hukuki zorunluluk ve cinsiyet değişiklikleri dışında, diplomalarında geriye dönük düzeltme yapılmayacağı” hükmü gereğince reddedildiği anlaşılmış olup konuya, söz konusu Yönerge ve yukarıda 15.1 ve 15.2 nolu paragraflarda yer verilen emsal yargı kararları çerçevesinde bakıldığında, diplomaların, düzenlendikleri tarihte var olan hukuki ve fiili durumu gösteren belgeler olduğu, diplomanın düzenlenmesinden sonra kimlik bilgilerinde meydana gelen değişikliğin önceki durumu geçersiz kılmayacağı gibi diplomanın değiştirilmesini gerektiren hukuki bir neden olamayacağı, zira kişilerin geçirdiği veya geçireceği tüm değişikliklerin diplomaya aktarılmasının mümkün olmadığı, aksi halde diplomanın asıl işlev ve özelliğini kaybedeceği, kaldı ki resmi ya da özel işlemlerde diplomanın güncel nüfus kayıtlarıyla birlikte kullanabilmesinin de mümkün olduğu; başvuranın diplomasının uygun yerine, sonradan mahkeme kararıyla soy isminin değiştirildiğine dair bir açıklama yapılmasını veya bu hususu bildiren bir belge verilmesini isteme hakkının bulunduğu, bu uygulama ile amaçlananın sistemsel karışıklıkların önlenmesi ve işlem güvenliğinin sağlanması olduğu, bu durumun da kamu düzenini, dolayısıyla kamunun yararını ilgilendirmesi sebebiyle ayrı bir önem arz ettiği, somut olayda başvuranın menfaati ile kamunun menfaati arasında bir çatışma mevcut olduğu görülmekte ise de kamu düzeninin ağır basması ve işlem güvenliğinin esas alınması gerektiği, Danıştay içtihatlarının da bu yönde olduğu anlaşıldığından, başvuranın güncel kimlik bilgileriyle yeni diploma basılması talebinin reddedilmesinin hukuka uygun olduğu sonuç ve kanaatine varılmıştır.
İyi Yönetim İlkeleri Yönünden Değerlendirme
İyi yönetim ilkelerine 28.03.2013 tarihli ve 28601 mükerrer sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan Kamu Denetçiliği Kurumu Kanununun Uygulanmasına İlişkin Usul ve Esaslar Hakkında Yönetmeliğin “İyi yönetim ilkeleri” başlıklı 6 ncı maddesinde yer verilmiş olup; söz konusu ilkeler yönünden yapılan değerlendirmeler neticesinde; başvurana verilen gerekçeli cevapta hangi sürede hangi mercilere başvurulabileceğinin gösterilmediği, böylelikle “karara karşı başvuru yollarının gösterilmesi” ilkesine uyulmadığı, idarenin bahse konu ilkeye uygun davranması önerilmektedir.
HAK ARAMA ÖZGÜRLÜĞÜNE İLİŞKİN AÇIKLAMA
14/06/2012 tarihli ve 6328 sayılı Kamu Denetçiliği Kurumu Kanununun 21 inci maddesinin birinci fıkrası uyarınca, bu Ret Kararının başvurana tebliğ tarihinden itibaren, ilgili idarenin işlemine karşı (varsa) dava açma süresinden arta kalan süre içinde Eskişehir İdare Mahkemelerinde yargı yolu açıktır.
KARAR ÖNERİSİ
Açıklanan gerekçelerle BAŞVURUNUN REDDİNE;
Kararın Başvurana ve Anadolu Üniversitesi Rektörlüğüne tebliğine,
Türkiye Cumhuriyeti Kamu Başdenetçisince karar verildi.
Şeref MALKOÇ
Kamu Başdenetçisi
